Ode aan het Landschap
In 2021 wordt de promotie van Nederland (themajaar) opgehangen aan Het Nederlandse Landschap. Het thema ‘Ode aan het Landschap’ staat in het teken van het water- en het waddenlandschap en de cultuur. Deze heruitvinding opent nieuwe vergezichten: wandelend, fietsend en varend langs de elf steden en door het Friese land.
In het themajaar Ode aan het Landschap wordt de Waddenkust een openluchtmuseum met internationale kunst en het decor van een Wadopera. De elf steden laten hun fonteinen, gemaakt door internationaal gerenommeerde beeldhouwers, spuiten. En in de Dark Sky Parken is het donkerder dan waar dan ook in Nederland. Eén ding is nu al zeker: er waait een nieuwe wind door Friesland. Alvast een voorproefje.
Het vertrouwde beeld van Friesland
De heruitvinding van de Elfstedentocht
Toen bekend werd dat in 2018 Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa werd, bedacht kunstcriticus en curator Anna Tilroe het kunstproject 11 fountains. Bij fonteinen, zo was het idee, ontmoeten mensen elkaar. Net als rondom een vuur. Elf gerenommeerde kunstenaars uit elf verschillende landen maakten ieder een sculpturale fontein. Zo zijn de elf steden nu niet door ijs, maar door spuitend water met elkaar verbonden. Alle fonteinen hebben een eigen verhaal, omgeven door mist, ijs, stoom of zeewater. Zelfs als er geen ijs ligt, kun je nu de Elfstedentocht maken. Varend, wandelend, fietsend of rijdend.
Er zijn vier fonteinen die er voor mij uitspringen. Allereerst de metershoge witte beelden ‘Love’ op het Stationsplein in Leeuwarden. De beeldhouwer is de Spaanse Jaume Plensa, van wie vorig jaar een grote overzichtstentoonstelling was in Museum Beelden aan Zee in Den Haag. Tot mijn schaamte had ik nog nooit van hem gehoord. Terwijl er in vrijwel alle grote steden over de hele wereld kunst van hem staat. ‘Love’ omvat twee witte sculpturen van een jongen en een meisje die elkaar met gesloten ogen aankijken. Ze zijn omgeven door een hoge mistwolk. Plensa werd geïnspireerd door de nevel die over het Friese land lag toen hij op locatie was. Met de mist verwees hij naar jongeren in de stad voor wie ‘de toekomst een droom vol beloftes’ is.
Fontein Love in Leeuwarden – foto Erik en Petra Hesmerg
In het oog springend is ook de beklimbare Vleermuisfontein van de Vlaamse Johan Creten aan het Broereplein in Bolsward. Het is een gigantische vleermuis waarvan een replica op de binnenplaats van museum Beelden aan Zee heeft gestaan. Creten werkte twee jaar aan zijn bronzen beeldhouwwerk, geïnspireerd op de vleermuizen die rond de afgebrande Broerekerk aan het plein zwermen. Ook de symboliek van het dier sprak hem aan: de vleermuis staat in de westerse cultuur voor zowel duistere als positieve krachten, die demonen op afstand houden.
-
- Achterkant Vleermuisfontein – Foto Erik en Petra Hesmerg
-
- Vleermuisfontein in Bolsward – foto Erik en Petra Hesmerg
Spectaculaire fonteinen
De derde die ik onlangs vanaf de veerboot naar Vlieland zag, is de spuitende Potvis in de haven van Harlingen. Eb en vloed maken de vis steeds anders. Het piepschuimen gevaarte, afgedekt met een huid van polyesterhars, wordt vanaf de kant met een app bestuurd. Het enige voorspelbare spuitmoment is het tijdstip dat de veerboot langs vaart. Het kunstenaarsechtpaar Jennifer Allora en Guillermo Calzadilla verwijzen met hun creatie naar Harlingen, ooit een haven voor de walvisvaart. Enerzijds, zeggen ze, was de walvis handel, anderzijds stond zij symbool voor de sublieme krachten van de zee. Ook verwijzen ze met hun gestrande potvis naar de invloed van de mens op de natuur. Tegenwoordig komt er geen jager, maar een reddingsactie als een walvis in ondiep water strandt. Net zo verdwaald ligt deze levensechte potvis er bij, terwijl de krachtige waterstraal die hij omhoog spuit naar haar levenskracht verwijst.
Op onverwachte momenten spuit de potvisfontein in de haven van Harlingen
Ook de IJsfontein in Dokkum is spectaculair. De fontein, gemaakt door kunstenares Birthe Leemeijer, verandert mee met het weer en de temperatuur. De ene dag zijn er ijsbloemen en -pegels, het volgende moment glanst het materiaal. Het koperen kunstwerk zit technisch vernuftig in elkaar, waarbij zonnepanelen in het kunstwerk energie opwekken. De IJsfontein vertelt ons onder meer over de strenge winter van 1963 toen er vergelijkbare ijssculpturen in het water ontstonden en over het keerpunt in de Elfstedentocht. ,,Als je naar Dokkum gaat, heb je altijd tegenwind,” zo luidt de plaatselijke wijsheid. Dat moment herinner ik me maar al te goed uit 1997: de juichende menigte langs het ijs, de wind, het donker.
IJsfontein – foto 11 Foutains
-
- Cover van een tijdschrift: het gezin op de Friese ijsvlakte: ik ben tweede van links. In mijn herinnering konden we de hele winter schaatsen.
-
- De Elfstedentocht van 1997
Bescheiden uitmuntendheid
Overigens moesten er wel obstakels overwonnen worden voor de elf fonteinen er kwamen. De Friezen hebben toch zelf genoeg kunstenaars? De teneur was ‘doe maar normaal’ en ‘kalm aan.’ Maar, zo was het tegengeluid, Leeuwarden was Culturele Hoofdstad van Europa en niet van Friesland. Daar passen internationale kunstenaars bij. En, vond Tilroe, “vreemde ogen zien andere dingen”. Friesland heeft dan ook niet te klagen gehad over aandacht: het stond op nummer 3 in Lonely Planet’s Best in Europe 2018 en de eilanden stonden op nummer 30 van 52 Places to go in 2019 in de New York Times.
Inmiddels hoor je in Friesland een optimistischer geluid over de fonteinen: ‘’t Kan minder’. In het nuchtere Friesland is dat ongeveer het grootste compliment dat je kan geven.
Ik zou zeggen: ga lekker een fonteinen-weekend doen. De fonteinen-serie zou wel eens binnen- en buitenlands cultuurtoerisme met zich mee kunnen brengen.
Een leven voor muziek en kunst
Wie aan Friesland denkt, weet meteen: de Wadden. Dit grootste getijdengebied van de wereld heeft de status van UNESCO Werelderfgoed. Behalve de bekende wadlooptochten, kun je in 2021 de Wadden op een culturele manier beleven.
Acht keer in september 2021, achter de dijk bij Paesens-Moddergat, speelt de Britse opera Peter Grimes voor telkens een publiek van 2.000 man. Tegen het decor van geulen, kwelders en zandplaten en zwermen vogels, luister je naar een opera over een kleine vissersgemeenschap. Arnaud Oosterbaan, initiatiefnemer en operadirigent: ‘Ik ben op de dijk bij Moddergat gaan kijken, zag de kwelder, en wist: hier, buiten de zeedijk, moet de opera Peter Grimes worden opgevoerd.’ De wind, de ondergaande zon, de vuurtorenlichten. Hij noemt het een Nova Zembla-achtige setting. ‘Muziek is niet een doel op zich, het is een middel om iets te laten beleven. Tegen de achtergrond van het wad wordt klassieke muziek een horizonverruimende gebeurtenis. Het zal ook een nieuw publiek trekken.’
Friesland één groot podium
Hij zal een beroepsorkest gaan dirigeren van 60 musici, 12 operasolisten, 40 koorleden en 20 figuranten. Meer dan de helft van het orkest komt uit Friesland. Zij geven ook les op muziekscholen en doen de boodschappen. Waddenlandschap, het Waterschap en natuurorganisaties doen mee. Mbo-leerlingen doen de techniek. ‘We moeten er voor waken dat Friesland één groot podium voor theater wordt voor mensen van buiten. Die komen en weer gaan. De leefbaarheid moeten we juist in stand houden. Mijn ambitie is om de kwaliteit van de opera te waarborgen én om zoveel mogelijk mensen van hier erbij te betrekken.’
Om de grenzen van de opera te verleggen, werkt hij bovendien met een team uit de theater- en de eventwereld. Het geluidsteam dat ook voor het Concertgebouw werkt, zorgt voor een goede akoestiek – die op de wind na vrijwel afwezig is. Muziek en natuur liggen in elkaars verlengde, stelt Oosterbaan. ‘De akoestische instrumenten, zoals violen en klarinet, zullen opgaan in de omgeving. De zachte partijen zullen bijna verdwijnen in de zee.’ Kortom, een droom van een uitvoering staat ons te wachten.
Langs de Waddenkust is tegenwoordig nog meer kunst te vinden: Oerol-bedenker Joop Mulder heeft met Wachten op hoog water de Waddenkust van Friesland tot Denemarken aangekleed met internationale landschapskunst. Locatie: Holwerd.
Ik ben benieuwd hoe straks de oude vertrouwde dijken en kwelders eruit zien.
Fietsen en wandelen in Friesland
2018, het jubeljaar waarin Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa was, heeft andere projecten doen ontluiken. Zoals fiets- en wandelroutes. Zo kun je sinds 2020 elf stadswandelingen in de fonteinsteden maken. En zo zijn er vele fiets-, wandel- en vaarroutes. Neem de pontjes-fietstocht ‘De Oersetters’ door het Friese merengebied in Zuidwest-Friesland en langs historische dorpen en Friese steden. Natuur, cultuur en geschiedenis is ook een rode draad in de andere fiets- en wandelroutes.
Friesland op de fiets en wandelend
Nachtlandschap
Voor wie in het westen woont, is complete duisternis zeldzaam geworden. Maar voor een sterrenhemel hoef je niet naar Noord-Scandinavië of een Afrikaans land. In Friesland zijn twee officiële Dark Sky Parken: Nationaal Park Lauwersmeer en Terschelling. Gebieden waar lichtvervuiling tot een minimum wordt beperkt. Samen met een boswachter of gids kun je het natuurgebied in. Bij een onbewolkte hemel is de nevel van de Melkweg – of zelfs het Noorderlicht – te zien. Bij ieder weertype kun je bovendien nachtdieren spotten. Of leren fotograferen in de nacht.
Friesland lijkt de ideale bestemming te worden om cultuur op te snuiven, en om er even tussenuit te gaan en te onthaasten. Tussen Wadden, Weidse meren en Weilanden.
Dark Sky Park – Foto Marcel van Kammen
Meer informatie
Friesland brengt in 2021 een Ode aan haar landschap.
Bezoek de 11 fountains van maart t/m oktober. Er is een winterstop om te voorkomen dat leidingen bevriezen. In het voorjaar gaan de kunstwerken weer spetteren en klateren. Alleen de fonteinen in Dokkum en Leeuwarden blijven jaarrond spuiten. Wil je de fonteinen zien, bekijk dan de elf stadswandelingen in de fonteinsteden: wandelroutes 11 fountains.
Locatie Friese Elfsteden: Dokkum (Birthe Leemeijer), Leeuwarden (Jaume Plensa), Franeker (Jean-Michel Othoniel), Harlingen (Jennifer Allora & Guillermo Calzadilla), Bolsward (Johan Creten), Sneek (Stephan Balkenhol), IJlst (Shinji Ohmaki), Workum (Cornelia Parker), Hindeloopen (Shen Yuan), Stavoren (Mark Dion) en Sloten (Jorge & Lucy Orta).
Er is een 3-delige documentaireserie over de 11 fountains: ‘11 Friese Fonteinen’.
Meer informatie over de wadopera. Locatie: Moddergat. Data: 19, 11, 14, 17, 18, 21, 22 en 24 september
In het Engels met Nederlandse boventiteling. Met muziek van componist Benjamin Britten nemen Friese dirigent Arnaud Oosterbaan en regisseur Paul Carr je mee naar een kleine, met zichzelf worstelende gemeenschap.
Dark Sky Parken Terschelling en Lauwersmeer. Het hele jaar door zijn de parken te bezoeken; maart, oktober en november zijn de donkerste maanden. Locatie: Nationaal Park Lauwersmeer en Natuurreservaat De Boschplaat op Terschelling. Je kunt ‘s zomers ook nachtvaren in de Alde Feanen.
- Een ode aan de bergen: wintersport op een andere manier - 24 februari 2024
- Van bron naar riviermonding in de Adriatische zee - 14 juli 2023
- Frans-Italiaans escapisme op de ski in La Rosière - 25 april 2023
