Berlikum - Hallumerhoek | Elfstedenpad: etappe 11
Na de beeldbepalende koepelkerk van Berlikum wacht het Bildt. Rechte lijnen, dito paden en wegen: polderland zoals het hoort te zijn. In de brede monding van de Middelzee, de zeearm die ooit tot bij Bolsward reikte, werd van oudsher aangeslibd kwelderland ingepolderd. In 1505 kwam de ellenlange Oudebildtdijk gereed, waarmee een enorme polder ontstond.
Het is een aparte hoek van Friesland waar tot op de dag van vandaag heel wat aardappels worden verbouwd, de kwaliteit is zo hoog dat deze aardappels als pootgoed de hele wereld over gaan. Je ziet in deze streek zowel luxe karakteristieke boerderijen als vervallen arbeidershuisjes langs de dijk.
In Sint Annaparochie herinnert een bronzen beeld voor de kerk aan het huwelijk van Rembrandt van Rijn met zijn Saskia van Uylenburgh, dat hier werd voltrokken. Na Sint Anne volgen Vrouwenparochie, Alde Leie en uiteindelijk Hallumerhoek.
Lokaasjes op dizze rûte
9041 AD Berlikum
Koepelkerk Berlikum
Koepelkerk in Berlikum, zowel de kerk als het orgel is een Rijksmonument.
Sint Annaparochie: moderne waterbeheersing
Tussen de diken rust de see in myn akkers. Het kunstwerk van Henk Rusman hier aan het begin van het dorp Sint Annaparochie beeldt de ontstaansgeschiedenis van de polder en voormalige gemeente het Bildt uit: drie dijken waartussen zee land is geworden.
Sint Annaparochie: moderne waterbeheersing
(beluister hier het audioverhaal)
Tussen de diken rust de see in myn akkers. Het kunstwerk van Henk Rusman hier aan het begin van het dorp Sint Annaparochie beeldt de ontstaansgeschiedenis van de polder en voormalige gemeente het Bildt uit: drie dijken waartussen zee land is geworden.
De zee is overwonnen, maar het binnenwater moet wel altijd beheerst en beheert worden. Het Wetterskip voert daarom regenwater af in natte perioden, zoet water aan in droge periodes, vermindert het zoutgehalte door het water door te spoelen en dan hebben we het nog niet eens over (riool)waterzuivering. En dat gaat allemaal niet vanzelf.
Ook dit gemaal staat hier in al haar bescheidenheid belangrijk werk te doen. Het zorgt ervoor dat het water van deze vaart die door Sint Annaparochie naar het noorden stroomt, op de oude boezemhoogte blijft en wordt ververst. Anders staat het water te laag aan de kade midden in het dorp.
Inwoners waren tot in de jaren zeventig van de twintigste eeuw nauw betrokken bij de waterbeheersing. Gemalen werkten nog niet zoals tegenwoordig: volautomatisch en op afstand bedienbaar, en dus sprongen Bilkerts in opdracht van een van de waterschappen op de fiets naar een gemaal vlakbij, om een knop in te drukken en het water zo een zetje te geven. In de wijde omgeving en ook in de rest van Friesland zag je zulke kleine gemalen, Amerikaanse windturbines en een enkele oude poldermolen, die allemaal hun eigen landerijen droog pompten.
Toen het zeegemaal in Zwarte Haan er kwam en dit kustgebied van de Friese boezem werd afgesloten werden de kleine gemaaltjes in het Bildt overbodig. Behalve deze dan, die eerst aan de andere kant van het dorp stond.
Ingesproken door:
Marc van Vliet is een creatieve autodidact in verschillende disciplines. Van beeldend, theater en installatie tot performance en ontwerp. De laatste jaren ligt de nadruk op land-art, installaties, en kinetische objecten.
Over zijn jarenlange samenwerking met Joop Mulder, die begon bij de start van theatergroep Tuig, zegt Marc het volgende:
“Door Joop:
is Tuig ontstaan,
zijn we op Terschelling gekomen.
Ben ik van het wad gaan houden.
Verliefd geworden op Terschelling.
In vertrouwen, mijzelf mogen ontwikkelen.
In Europa beland met Tuig.
In Zuid-Afrika, in New York.
Landschappelijke installaties kunnen maken.
In vertrouwen, in vrijheid.
Met weinig woorden, maar met volledige steun.
Een zetje, een deur openen, ruimte bieden, vergezichten.
Voor mij, en voor ongelooflijk veel mensen.
Held! Voor altijd.
Verbonden met het eiland, het wad, creativiteit, het festival en het landschap.
Allemaal door Joop.”
Dit verhaal is onderdeel van de route Gemalen Verhalen van Sense of Place
De sluis van Alde Leie
Hoe hou je het water op hoogte in een poldervaart, terwijl de schepen er ook door moeten? Met een schutsluis natuurlijk. Hier zie je het lage waterpeil aan de ene kant, het hoge peil aan de andere kant.
De sluis van Alde Leie
(beluister hier het audioverhaal)
Hoe hou je het water op hoogte in een poldervaart, terwijl de schepen er ook door moeten? Met een schutsluis natuurlijk. Hier zie je het lage waterpeil aan de ene kant, het hoge peil aan de andere kant. Polder en boezem, de aan elkaar verbonden kanalen en meren in Friesland met hetzelfde streefpeil van 0,52 meter onder NAP, komen hier dus bij elkaar.
Bij deze in 2013 aangelegde Anita Andriessensluis kun je goed zien hoe zo'n schutsluis werkt. In dit geval met slechts één druk op de knop. Je vaart de sluis in als de schuiven openen en zorgt dat ze achter je sluiten. Je wacht tot het water op niveau is in de sluis en vaart verder als de deuren voor je openen. Simpel.
De trekvissen die bij Zwarte Haan het binnenwater inzwemmen kunnen hier door de vispassage naar de Friese boezem, net als bij Wier. De sluis van Alde Leie is terug, zou je kunnen zeggen, want vanaf ongeveer 1300 was hier ook al een sluis. Houten restanten en walbeschoeiingen zijn in de jaren zeventig van de twintigste eeuw in de bodem achter het café gevonden, toen er riolering werd aangelegd.
Die sluis was destijds heel belangrijk voor het dorp De Leije, dat aan de oever van een oude zeeslenk van de Middelzee lag. Er werd niet alleen water in zee geloosd, ook schepen konden hier in en uit. En door die zeehaven-functie was het een drukte van jewelste. Er werd dag in dag uit gehandeld in zuivel en vee, turf, hout en bier.
Toen het achterliggende Bildt in 1505 werd ingepolderd, was het gedaan met de economische bloei van het dorp. De sluis werd een binnensluis en De Leije veranderde in Oude Leije. De Leistervaart werd lange tijd nog wel gebruikt, maar in de jaren zeventig van de vorige eeuw kwamen er dammen en werd het stil op het water. Met de komst van de nieuwe sluis, onderdeel van het bevaarbaar maken van de Noordelijke Elfstedenvaarroute, varen hier weer bootjes door het dorp, zoals dat eeuwenlang gebeurde.
Ingesproken door:
Fotograaf Linette Raven ontwikkelt het liefst grote series met monumentale portretten van mensen uit een bepaalde omgeving/beroep. Haar contact met Joop Mulder dateert al van 2001, toen ze samen met hem voor Oerol 2002 t/m 2007 het project 'Fan twae kanten’ ontwikkelde en presenteerde. Er volgende nog vele projecten.
“Joop was een vanzelfsprekende aanwezigheid in mijn leven, hij was er gewoon.. zoals het hoort. Hij bood mij ruimte en zijn vertrouwen. Samen in de auto touren door het landschap van Terschelling of Friesland en maar ideeën spuien, een uitsmijter en weer door. Het was een unieke ervaring, met Joop als creatief pionier mee te mogen reizen. Zijn gunfactor, zijn creatieve geest en zijn blauwe twinkelogen altijd aan. Bij het elkaar weer zien, het ’hi meissie’. Later bleek niet alleen bij mij, zo mooi, allemaal dezelfde warme begroeting plus zachte-snor omhelzing.
Dat was Joop. Voor nu vanzelfsprekend en vaak aanwezig in mijn gedachte.”
Dit verhaal is onderdeel van de route Gemalen Verhalen van Sense of Place
9074 TH Hallum
Beschrijving
9041 AD Berlikum
- Vanaf knooppunt 38 vertrek je naar het noordwesten, naar knooppunt 60 bij Wier.
- Daar rechtsaf richting 52, 48 en daar linksaf naar 12 (Sint Annaparochie).
- In het dorp rechtsaf en daarna links, rechts, rechts, links om even van de hoofdweg af te zijn.
- Hierna kom je weer langs de N393 te lopen, in de richting van Vrouwenparochie (86).
- Vervolgens naar 91, 93, 90 (Alde Leie), door naar 88 en hier linksaf. Daarna knooppunt 66, 40, 47 en 84 volgen naar Hallumerhoek.
9074 TH Hallum
- 38
- 60
- 52
- 48
- 12
- 86
- 91
- 93
- 90
- 90
- 88
- 66
- 40
- 47
- 84
-
Vledder - Wapserveen - Hunehuis Havelte | Stellingenpad: etappe 2
Vledder - Wapserveen - Hunehuis Havelte | Stellingenpad: etappe 2
(15.0 km)Vledder -
Van Historische Terp naar Terp van de Toekomst
Van Historische Terp naar Terp van de Toekomst
(12.5 km)Hegebeintum -
Wandelroute It Wikelslân | Nationaal Park De Alde Feanen
Wandelroute It Wikelslân | Nationaal Park De Alde Feanen
(5.0 km)Earnewâld -
Damwâld – Kollum | Streekpad Noardlike Fryske Wâlden: etappe 4
Damwâld – Kollum | Streekpad Noardlike Fryske Wâlden: etappe 4
(18.5 km)Damwâld -
Tijnje - Akkrum | Koningspad XL: etappe 5
Tijnje - Akkrum | Koningspad XL: etappe 5
(17.2 km)Tijnje
