The liberation of the north-eastern part of Friesland was not achieved without a struggle. The Dutch Domestic Armed Forces (NBS) and Canadian troops fought fierce battles, partly side by side. It was mainly occupiers fleeing in panic who caused fights and shootings that claimed victims on both sides. A fierce battle was also fought over the port of Oostmahorn.
After the liberation of Dokkum, Kollum and Dokkumer Nieuwe Zijlen, the attention of the Canadian troops turned to the port of Oostmahorn. It was the gateway to the island of Schiermonnikoog, which was part of the German defence line, the Atlantic Wall. This bulwark ran along the coasts of France to Norway. During the war, and extensive occupying force was stationed on the Wadden Island.
The village of Oostmahorn was "relieved" by the Dutch Domestic Armed Forces (NBS) on Saturday, 14 April, after the German Grenzschutz (border control) left in silence for Schiermonnikoog. Meanwhile, a group of more than a hundred fleeing SS and SD men and a dozen women crossed the Lauwerszee from Groningen near Zoutkamp with three boats to the island. A number of them were high-ranking SD members of the infamous Scholtenhuis in Groningen. When the NBS saw them sailing past from the port of Oostmahorn, shots were fired back and forth.
The German occupying forces on Schiermonnikoog then wanted to take revenge. The village and the port of Oostmahorn were attacked from the island for two hours on Monday, 16 April. A convoy of three Dutch boats left for the port with the aim of landing there. Meanwhile, the help of the B-Squadron of the Royal Canadian Dragoons (1st Armoured Carrier Regiment) in Dokkum had been called in. The attack was narrowly repelled, but two Canadian soldiers from a reconnaissance group were killed. A defence line of foxholes and armoured vehicles was erected around the village.
Further reinforcements were called in that day from Leeuwarden, where C Company of the North Nova Scotia Highlanders were sent to the coastal strip to patrol for German landing attempts.
After a brief but heavy shelling from the Canadians as a warning, a mediator was sent to the island the next day. The highest-ranking SD officer refused to surrender. They were waiting for an escape with a Schnell boat that was to take them to the German Wadden island of Borkum on 3 May. That turned out to be in vain, but in the meantime they kept the island occupied, even after the general capitulation of the whole of the Netherlands on 5 May.
It was not until 11 June that two boats, the MS Waddenzee and the MS Brakzand, transported the last occupiers of Schiermonnikoog to the port of Oostmahorn. A column of army trucks packed with prisoners of war left the port under the guard of the Allies. From there they went to the POW camp in Beerta (Groningen).
Bliuw hjir mar eefkes stean by dit pealtsje en sjoch marris goed om dy hinne. Sjochst dat boske, dêr rjocht foar dy? Oan de oare kant fan dat stikje lân? Ssst, meitsje mar gjin lûd. En sjoch goed. Ja! Dêr! Sjochst dy minsken? Se sykje wat. Om te oerlibjen. Sa’t ik al sei, is it net allinnich in tiid fan earmoede, mar ek fan de feepest. Somtiden moatte hiele bûthuzen romme wurde om fierdere besmetting foar te kommen. De kij wurde dan begroeven op plakken as hjir tsjinoer. Letter wurde der dan beamme op plante. Mar de minsken dy’t dêr no oan it graven binne? Dat binne minsken dy’t dreaun troch honger midden yn de nacht op syk binnen nei fleis dat se noch ite kinne. Feepest of net…..
Nei it skelpepaad geane we linksôf. We stekke de dyk wer oer en rinne de Buorren yn nei de yngong fan it fakânsjepark. It park sjochst sa rjochts fan dy, dêr by de swarte poarte. Dêr stopje we eefkes. Wat in grutte huzen steane hjirre, fynst ek net? Lúkse fakânsjewenten rjochte op it wetter. Je sjogge se fanôf de Terhernster Puollen as de Skyline fan Terherne. Ik ken dit plakje hiel oars. En dit is dan ek it plak dy’t my it measte oan it hert giet. Ik fertel dy wêrom:
Dêrfoar geane we werom nei it jier 1686. Ja, dêr binne we. Do stietst no op in ferlitten en ûnferhurde wei. Foar en achter dy binne greiden, allinnich Café Zevenwouden (It Kafee dat hjir om de hoeke stiet) stiet der al, lykas de húskes deromhinne, dy’tst hjierwei in bytsje sjen kinst. Tsja, dit Landal-park… Krekt op dit plak….. Yn myn tiid wie dat wol oars. Doe wie dit in stik greide, dat nei myn dea in hiele spesifieke namme krige: “It earmen fintsje” Dat safolle betsjut as it stikje lân foar de earmelju.
Dit wie foar my sa ferskrikkelik wichtich, dat ik sels op myn grêfstien setten litten haw dat dit stikje lân, “oant yn de ivichheidsdagen” beskikber wêze moat foar de minsken dy’t it min hawwe. Wat tinkst? Wie dat realistysk? Dat fertel ik dy daliks by myn rêstplak.
Want we meitsje earst noch eefkes in spronkje nei 1840 en besjoch no earst de brúne skuorre achter dy. Dy’t yn dizze tiid ‘ít blauwe hok’ hyt.. nei syn earste kleur. Rin der marris hinne. De ferlitten ûnferhurde dyk wêrst sakrekt del kaamst, komst by dizze skuorre del en is it weinhok fan de rintenierswenning dy’t hjirachter stiet. Dêr komnme we sadaliks. Yn de lettere tiden sniene de jongelju dy’t út it kafee kamen harren ‘ferkearing’ yn de houten achterdoar fan dizze skuorre. Somtiden nei in stikeme of hertstochtelike moeting achter it weinhok. De pleatselike skilder draagt hjir in waarm hert foar en hat dizze leafdesferklearrings altyd yn eare hâlden. Je moatte goed sjen yn dizze achterdoarren. Sjocht se? Of bist faaks sels noch ien fan dy jonges dy’t syn leafde hjir ferivicht hat?
We rinne no de bocht om.
Dit is de rintenierswenning. Op de doar stiet nûmer 13-15 en yn de gevel neist de foardoar sjochst in stien mei de namme ‘Boetje’. De soan fan de eigener fan dit hûs wennert op in pleats fierderop. En eltse kear as hy nei tsjerke riid, set er syn hynders en wein hjir yn de skuorre.
Sa’t ik al sei, leit de oarsprong fan it doarp hjir op dit plak. Dit wie it oarspronkelike sintrum fan Terherne. Sjoch marris rêstich om dy hinne en rin mar wat om.
We gean earst nei 1686, de tiid fan it ûntstean fan “It Earmenfintsje”
Achter ‘t earmenfintsje, wêr’t we niis stiene, wie noch in feart; de lykfeart. Dizze feart komt op ‘t Far út, it farwetter dat hjir neist kafee Zevenwouden leit. As immen komt te ferstjerren, wurdt de kiste mei in pream ferfierd dizze feart del en leit men dêr fierderop oan. Tusken de âlde húskes achter it kafee rint in hiele smelle stege. Hjir past hiel krekt in deadskiste troch. Ik ha by nacht wolris it idee yn de ien fan de hollen fan de skippers flústere om oer de Puollen om dizze húskes hinne te farren en rjochstreeks by it tsjerkhôf oan wâl te gean. Mar dat woe net yn harren del. Der hearsket by de minsken in stevich bygeloof dat deade minsken allinnich oer de lykfear ferfierd wurde meije, om’t der oars ûngemakken fan komme sille. De feart wurdt yn 1960 ticht smiten. En dat is it momint yn de tiid dat it doarp yngreven feroaret.
Goed, ik wit net hoe’t mei dy is, mar ik haw toarst krigen. As it kafee iepen is, geane we der yn en nimme we der ien by de bar, of miskien is it waarm genôch foar it terras. Gean mar efkes rêstich sitten dan fertel ik dy in oar ferhaal.