Ga naar inhoud

Het verhaal van Eise Eisinga

(26,4 km)

Gemakkelijk navigeren? Download de route in Google Maps

Beleef het verhaal van Eise Jeltes Eisinga. Volg de sporen van Eise Jeltes Eisinga en ontdek zijn levensverhaal. Fiets de route die hij wekelijks wandelend moest afleggen om wiskundeboeken van Euclides te kunnen bestuderen zodat hij later zijn Planetarium kon bouwen. Deze route start vanuit Franeker maar kan ook prima gestart worden vanaf de Toeristisch Overstappunt (TOP) Dronryp.

Eise Eisinga werd op 21 februari 1744 in Dronrijp geboren op de Tsjerkebuorren 13. In Donrijp volgde hij ook de lagere school. 
Toen hij een jaar of 5 was, verhuisde het gezin naar de Brêgebuorren 14.
Beide huizen zijn er nog en liggen aan de route.

Zoals veel kinderen in die tijd mo…

Gemakkelijk navigeren? Download de route in Google Maps

Beleef het verhaal van Eise Jeltes Eisinga. Volg de sporen van Eise Jeltes Eisinga en ontdek zijn levensverhaal. Fiets de route die hij wekelijks wandelend moest afleggen om wiskundeboeken van Euclides te kunnen bestuderen zodat hij later zijn Planetarium kon bouwen. Deze route start vanuit Franeker maar kan ook prima gestart worden vanaf de Toeristisch Overstappunt (TOP) Dronryp.

Eise Eisinga werd op 21 februari 1744 in Dronrijp geboren op de Tsjerkebuorren 13. In Donrijp volgde hij ook de lagere school. 
Toen hij een jaar of 5 was, verhuisde het gezin naar de Brêgebuorren 14.
Beide huizen zijn er nog en liggen aan de route.

Zoals veel kinderen in die tijd moest hij thuis komen werken, in zijn geval in de wolkammerij van zijn vader. Naast het wolkammen nam hij van zijn vader de interesse over voor zaken als sterrenkunde en wiskunde. Hij was zó leergierig dat hij al op jonge leeftijd wekelijks naar Franeker liep, waar hij met Willem Wijtses, een wolverver, de wiskundeboeken van Euclides bestudeerde aan de Franeker Academie. Op 24-jarige leeftijd trouwde Eisinga met Pietje Jacobs, waarna hij zich in 1768 als wolkammer in Franeker vestigde.

De voormalige Academie van Franeker heeft tegenwoordig een andere functie. De Franeker Academie is verhuist naar de Botniastins op de Breedeplaats 1 Franeker.  Deze ligt op de route en is te bezoeken. Ontdek hier ook het verhaal van het scheve krukje van Eise Eisinga.

Eelko Alta, een predikant uit Bozum, beweerde in een boekje dat de wereld in mei 1774 zou vergaan als gevolg van een samenstand van vier planeten. Vanwege dit gerucht en de wetenschap de "de aarde immers toch blijft bestaan" vond Eise Eisinga het leuk om een machine te bouwen "die mij ieder moment kan laten zien wat er aan de hemel gebeurt". Aan de hand hiervan kon hij de nieuwsgierige toeschouwers laten zien hoe de planeten zich bewegen.

In 1778 kondigde hij publiekelijk aan dat hij inmiddels vier jaar werkte aan een beweegbaar astronomisch planetarium. Hij deed dit niet alleen, zijn vader vervaardigde houten schijven en tandwielen, terwijl zijn broer de plafonds van de woonkamer beschilderde met het planetenstelsel.

Het model van de zon met de 6 planeten die eromheen draaien, werkt nog steeds. Daarmee is het het oudste werkende planetarium ter wereld.  Breng ook zeker een bezoek aan het Koninklijk Planetarium voordat de route weer terug gaat naar Dronrijp.

Eisinga overleed in 1828 op 84-jarige leeftijd. Hij liet een testament na waarin hij de werking van zijn planetarium nauwkeurig beschreef. Eise Eisinga werd bijgezet bij zijn vaders graf op de begraafplaats van de Salviuskerk (d' Alde Wite) in Dronrijp. Er staat een door Eisinga bedachte vierkantsvergelijking op de zerk, waarmee de sterfdatum en leeftijd van zijn vader berekend kunnen worden. Het borstbeeld, het graf en de kerk zijn te bezoeken.

De ouderlijke woning, daar waar de route begon, staat 100 meter vanaf zijn laatste rustplaats.

Lokaasjes op dizze rûte

Begjinpunt:

Parkeer terrein Leeuwarderweg
Leeuwarderweg
8801 BV Franeker
Navigeer naar startpunt
09

Koninklijk Eise Eisinga Planetarium

Aan het plafond van de woonkamer van een prachtig grachtenhuis in Franeker bevindt zich UNESCO Werelderfgoed én het oudste nog werkende planetarium ter wereld.

Koninklijk Eise Eisinga Planetarium

Monument voor Eise Eisinga

Monument ter nagedachtenis aan Eise Jeltes Eisinga.

Monument voor Eise Eisinga

Museum Martena

In Museum Martena komt het verleden tot leven. Je neemt een kijkje in het leven van oud-bewoners, bekende Franekers, geleerde vrouwen (Anna Maria van Schurman) en de Academie van Franeker. Je mag kijken, voelen, ruiken, horen en proeven.

Museum Martena
15

De Bogt fen Guné

Het oudste café van Nederland, waarvan de historie teruggaat tot 1593. De naam Bogt van Guné wordt voor het eerst vermeld in een stuk uit 1686. De herberg stond dichtbij de in 1585 gestichte Universiteit van Franeker en werd door studenten druk bezocht.

De Bogt fen Guné
09
87

Veerpont Jacob Petrus (Keimpetille)

*Groepen kunnen op afspraak ook buiten de reguliere tijden worden overgezet. Voor informatie kunt u contact opnemen met Auke Talsma, 06 46 54 48 86

Veerpont Jacob Petrus (Keimpetille)
49
24

Lokaal Op Hatsum

Genieten in de sfeer van “Boeren-chique” uit de jaren 30 van de vorige eeuw.

Lokaal Op Hatsum Lokaal Op Hatsum
67
61

Borstbeeld Eise Jeltes Eisinga

In Dronrijp, de geboorte stad van Eise Eisinga, staat een borstbeeld tegenover zijn geboortehuis. Hij heeft in Dronrijp op de lagere school gezten en is getrouwd in de Salviuskerk in Dronrijp.

Borstbeeld Eise Jeltes Eisinga

Salviuskerk Dronryp

De Salviuskerk (d'Alde Wite = de oude witte) Naast de ingang bevindt zich een memoriesteen ter nagedachtenis van Eise Eisinga. De fronton boven de oostingang heeft drie beelden van de deugden, zoals Caritas.

Salviuskerk Dronryp

Grafsteen van de vader van Eise Eisinga

Ontcijfer het wiskundig raadsel op de grafsteen van de vader van Eise Eisinga. Hij heeft dit gedaan om op die manier bij een breed publiek interesse voor wiskunde te wekken. Later is hij zelf ook in dit graf bijgezet.

Grafsteen van de vader van Eise Eisinga

Geboortehuis Eise Jeltes Eisinga

Eise Eisinga werd op 21 februari 1744 in Dronryp geboren op de Tsjerkebuorren 13. In Donryp volgde hij ook de lagere school. Let op het pand is niet vrij toegankelijk, het doet nu dienst als woning.

Geboortehuis Eise Jeltes Eisinga

TOP Dronryp

Bij een toeristisch overstappunt (TOP) kun je je auto parkeren, om van hieruit heerlijk te gaan fietsen, wandelen of varen in een landelijke omgeving.

TOP Dronryp TOP Dronrijp

Voormalig woonhuis van Eise Jeltes Eisinga

Toen Eise een jaar of 5 was, verhuisde het gezin naar de Brêgebuorren 14 in Dronryp. Hier oefende hij zijn beroep uit als wolkammer voordat hij naar Franeker verhuisde.

Voormalig woonhuis van Eise Jeltes Eisinga
44
92
29

Einpunt:

Parkeer terrein Leeuwarderweg
Leeuwarderweg
8801 BV Franeker
Navigeer naar eindpunt

Beschrijving

Begjinpunt:

Parkeer terrein Leeuwarderweg
Leeuwarderweg
8801 BV Franeker
Navigeer naar startpunt

Startpunt is het parkeer terrein Leeuwarderweg, maar kan ook prima vanaf TOP Dronryp.

Vanaf het parkeerterein in Franeker fietst u over de brug het Leeuwarderend en over het water rechts via de Zilverstraat. Het Leeuwarderend was vroeger water (gracht) en onderdeel van de trekvaart naar Leeuwarden, gegraven in de tweede helft van de 17e eeuw. 

In de bocht naar rechts (Zilverstraat) zie je links het koorndragershuisje uit 1634, wachtlokaal van het koorndragersgilde dat hier alle graan dat de stad binnenkwam uitlaadde en woog.
Alle kaden en walmuren in de binnenstad zijn van rijkswege beschermd vanwege hun cultuurhistorische waarde. De grachten zijn nu een bezienswaardigheid, eeuwenlang waren ze vooral belangrijke transportroutes. Dat bleven ze, tot in de 20e eeuw de vrachtauto kwam.  

U ziet nu aan de rechterkant het Eise Eisinga Café en Planetarium, aan de Eise Eisengastraat 2 en 3.

Nummer 3 werd gebouwd in 1768. Hier bouwde Eise Eisinga tussen 1774 en 1781 zijn planetarium.
Het huis op nummer 2 is van 1745 en werd bewoond door diverse hoogleraren van de Franeker Universiteit. Sinds 2007 doet het dienst als expositieruimte en café bij het planetarium.

➢Steek de brug over tegenover het planetarium, hier ziet u nog een monument van Eise Eisinga.
Schuin rechts voor het raadhuis uit 1594

➢Over de brug rechtsaf naar de Voorstraat, hier ziet u aan de linker kant het Museum Martena. Aan het einde van de Voorstraat slaat u linksaf de Vijverstraat in en ziet aan de rechter kant De Bogt fen Guné, een café waarvan de historie teruggaat tot 1593. De naam Bogt van Guné wordt voor het eerst vermeld in een stuk uit 1686. De herberg stond dichtbij de in 1585 gestichte Universiteit van Franeker en werd door studenten druk bezocht. 

Sla vervolgens voor de brug linksaf om via de de Schilbanken door te fietsen langs de Schilcampen. Hier fietst u langs prachtig gerestaureerde monumenten. Sla linksaf de Hofstraat in en direct rechts de Heerengracht op om via Godsacker weer rechts af te slaan.

➢Neem de fiets- en voetgangersbrug over de stadsgracht, naar fietsknooppunt 9. Van daar naar fietsknooppunt 87.
Vervolgens rechtsaf via de fietspont bij Keimpetille naar knooppunt 49. Het rijtje huizen tussen het kanaal en het pad naar de pont werd ooit gebouwd voor de werknemers van het tichelwerk in Keimpetille. Ze herinneren aan de steenfabriek die hier ooit stond, aan de andere kant van deze buurtschap. 
Aan het eind van het rijtje huizen het tuinhuis en tuin van de voormalige Kingmastate.

Het Van Harinxmakanaal dat u met de pont oversteekt, gegraven in de jaren dertig van de vorige eeuw, is hier in feite de vroegere trekvaart (Harlingen -Leeuwarden). Die trekvaart met naastliggend jaagpad was veel smaller. Naast de vaart lag natuurlijk een jaagpad dat ook door voetgangers werd gebruikt. De jonge Eise Eisenga zal mogelijk als Rypster gebruik hebben gemaakt van de trekschuit of het jaagpad als hij de Franeker Universiteit bezocht.
De pont legt na de oversteek aan op de plek waar vroeger de ‘tille’, brug, over de vaart lag.      

➢ Vanaf knooppunt 49 fietst u via de Keimptilsterdyk, naar knooppunt 24 in de buurtschap Hatzum. Voordat we via knooppunt 67 verder richting Dronryp gaan, slaan we even RA naar het station  Dronry met het ‘Lokaal Op Hatsum’, het vroegere koffiehuis van het station Dronryp, gebouwd in 1873.
Vanaf knooppunt 67 fietst u vervolgens  via de Longbuorren, Lytsehuzen en de brug over het Van Harinxmakanaal naar knooppunt 61 in Dronryp.
Longbuorren en Lytsehuzen lopen over een kwelderrug, die van Hatzum naar Dronryp loopt en verder naar Schatzenburg (ten noorden van het dorp). Wegen volgen vanouds de hogere delen van het landschap, die ook het eerst bewoond werden. 
Direct links over de brug aan It Heech ziet u  links de uitbreiding van gasthuis Vredenhof (It Heech 6-40), gebouwd in 1872 naar een ontwerp van de architect C.S. Reitsma.

➢Vanaf knooppunt 61 fietst u rechtdoor richting knooppunt 84 de Dûbelestreek in.
Aan de Dûbelestreek) werd in 1745 in opdracht van  Agnes Alida Huber, eigenaresse van landgoed Schatzenburg,  het oudste gasthuis Vredenhof (tegenwoordig nr. 19 gebouwd, bedoeld voor alleenstaande, behoeftige dames.
➢Verder fietsend komt u even direct na het passeren van het geboortehuis van de schilder Alma Tadema(nummer ) op de plek waar vroeger de Hoornbrug over de eind jaren 30 van de vorige eeuw gedempte Harlinger Trekvaart lag. De plek is nog altijd herkenbaar in het plaveisel. Daarna wijken we even van de knooppuntenroute af en gaat u rechtsaf de Brêgebuorren op. Op de eerstvolgende kruising links de Hearewei op. Vervolgens de derde afslag links, Joukereedsje. Daar aan het eind links, op naar de Sint Salviuskerk of Alde Wite, aan de Tsjerkebuorren.
Het graf van Eisinga bevindt zich op de begraafplaats vlak voor de kleine deur in de zuidmuur van de kerk rechts van de toren. Hij werd begraven in het graf van zijn vader. Op de steen van diens graf liet Eise een wiskundige puzzel afdrukken. Probeer die maar eens op te lossen.
Het huis op de hoek (Tsjerkebuorren 13) is het geboortehuis van Eise Eisinga.
Het borstbeeld tegenover het geboortehuis is gemaakt door de Leeuwarder kunstenaar Gerard  Adema.
➢ We vervolgen onze tocht door rechts naast het geboortehuis verder de Tsjerkebuorren op te fietsen. Bij de eerste afslag rechts It Skilpead op. Doorrijden tot aan knooppunt 61 op de Brêgebuorren. Daar rechts richting knooppunt 44.
Het huis op Brêgebuorren 14 met werkplaats er achter werd ooit bewoond door de familie Eisinga. De werkplaats was hun wolkammerij.
Na de tille over de Buorsterfeart volgt het fietspad de vroegere Harlinger Trekvaart.
➢Bij knooppunt 44 in Schingen linksaf richting knooppunt 92 in Peins. Daar richting knooppunt 29. Vervolgens via het dorp Schalsum (met rechts de kerk en de monumentale pastorie) naar knooppunt 9 in Franeker.

Alternatief voor als het pontje bij Keimpetille niet vaart.
➢ Vaart het pontje niet, fiets dan bij knooppunt 87 richting knooppunt 92 via Zweins tot aan de Rijksstraatweg; daar rechts richting Dronrijp tot aan de Harlinger Trekvaartweg rechts; die volgt u langs Tsjerkebuorren 14 , de voormalige wolkammerij van de familie Eisinga, tot aan knooppunt 61; daar links it Skilpaed op richting knooppunt 84 tot u weer bij de Rijksstraatweg bent. U passeert dan het geboortehuis van Eise Eisinga, Tsjerkebuorren 13 en het kerkhof rond de Alde Wite met daarop het graf van Eise Eisinga. Aangekomen bij de Rijksstraatweg links, tot het fietsbordje richting Schingen. Daar rechts. Vervolgens door fietsen naar knooppunt 44. U bent dan inmiddels weer op de route.

links via het Godsacker langs het water naar de Heerengracht te fietesen. Sla linksaf de Hofstraat in en direct weer rechts de Schilcampen op. 

Einpunt:

Parkeer terrein Leeuwarderweg
Leeuwarderweg
8801 BV Franeker
Navigeer naar eindpunt
  • 09
  • 15
  • 09
  • 87
  • 49
  • 24
  • 67
  • 61
  • 44
  • 92
  • 29