Dokkum-Lauwersoog | Canadian Trail: etappe 7
De bevrijding van Noordoost Friesland gaat niet zonder slag of stoot. De Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) en Canadese troepen leveren, deels zij aan zij, flinke gevechten. Het kost tenminste zes mannen het leven. Het zijn vooral vluchtende bezetters die gevechten en schietpartijen veroorzaken en over en weer slachtoffers eisen. Eén vluchtroute loopt via Dokkumer Nieuwe Zijlen.
Op vrijdagmiddag 13 april 1945 komt de opdracht van het Leeuwarder hoofdkwartier van het verzet tot openlijk optreden tegen de vijand. De vijf NBS groepen van de gemeente Kollumerland-Nieuwkruisland verzamelen zich in de loop van de avond onder aanvoering van Gemeentelijk Operatie Leider (Gemol) Ganzinga op de boerderij van Piebe Bakker. Wapens en munitie zijn uitgedeeld en ze moeten de sluizen van Dokkumer Nieuwe Zijlen innemen. Een detachement Duitsers houdt in de oorlog deze toegang tot de Waddenzee goed bezet.
Het Wad…
De bevrijding van Noordoost Friesland gaat niet zonder slag of stoot. De Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) en Canadese troepen leveren, deels zij aan zij, flinke gevechten. Het kost tenminste zes mannen het leven. Het zijn vooral vluchtende bezetters die gevechten en schietpartijen veroorzaken en over en weer slachtoffers eisen. Eén vluchtroute loopt via Dokkumer Nieuwe Zijlen.
Op vrijdagmiddag 13 april 1945 komt de opdracht van het Leeuwarder hoofdkwartier van het verzet tot openlijk optreden tegen de vijand. De vijf NBS groepen van de gemeente Kollumerland-Nieuwkruisland verzamelen zich in de loop van de avond onder aanvoering van Gemeentelijk Operatie Leider (Gemol) Ganzinga op de boerderij van Piebe Bakker. Wapens en munitie zijn uitgedeeld en ze moeten de sluizen van Dokkumer Nieuwe Zijlen innemen. Een detachement Duitsers houdt in de oorlog deze toegang tot de Waddenzee goed bezet.
Het Wadden- en Lauwerszeegebied is van strategisch belang. Het is onderdeel van de Duitse verdedigingslinie de Atlantikwall. Deze loopt langs de kusten van Frankrijk tot aan Noorwegen. De Lauwerszee is dan nog niet afgesloten van de Waddenzee en de sluizen van Dokkumer Nieuwe Zijlen geven rechtstreeks toegang tot de zee en de Waddeneilanden.
's Nachts trekken de gevechtsgroepen op naar de sluizen. Een aantal mannen steekt het water over om ook vanaf de andere oever de aanval in te zetten. Het gaat mis als er te vroeg een schot valt en de Duitsers gealarmeerd zijn. Er wordt van van alle kanten geschoten, zodat de gevechtsgroepen zich terug moeten trekken. De Duitsers verlaten ondertussen zelf hun stellingen en de volgende ochtend wordt de Nederlandse vlag zonder slag of stoot op de sluizen gehesen.
Een deel van de gevechtsgroepen neemt daarna posities in op een driesprong niet ver van de sluizen vandaan. Het zijn wegen waarlangs de vluchtende vijand zich uit de voeten probeert te maken. Al in de loop van de zaterdagochtend komt het tot de eerste vuurgevechten en arrestaties. De dagen daarna proberen steeds meer bezetters vanuit Groningen naar het Westen te ontkomen. De weg naar Duitsland is afgesneden. Motoren, autobussen en vrachtwagens passeren de driesprong bij de Soensterdijk. Er vallen aan de kant van de NBS in drie dagen tijd vier dodelijke slachtoffers. Het aantal slachtoffers (+/- 23) en gevangenen (+/- 175) onder Landwachters en Duitsers is aanzienlijk hoger.
De zondag zijn de gevechten zo zwaar dat de hulp van Canadese carriers wordt ingeroepen. Vanuit Dokkum, dat de avond daarvoor bevrijd is, komen de gepantserde voertuigen in de loop van de ochtend via Kollum naar de sluizen om hulp te bieden. Het gevecht is dan snel voorbij en tientallen gevangen worden ‘s middags van de sluizen overgebracht naar Kollum.
In de dagen daarna vertrekken verschillende NBS-ers van de sluizen naar het dichtbijgelegen Oostmahorn om samen met de Canadezen de haven te verdedigen tegen de aanval van de Duitse bezetting vanaf het eiland Schiermonnikoog.
Ter nagedachtenis aan de omgekomen NBS-ers en het verzet is in 1950 aan de Soensterdijk een monument opgericht. Jaarlijks vindt hier de herdenking voor de gevallenen plaats.
Liberation Route Europe is een transnationaal gedenkteken. Een route die herdenkingsplekken en verhalen uit heel Europa met elkaar verbindt. Kijk voor meer informatie op www.liberationroute.com
Dit ga je zien
Oostmahorn (De Skâns)
Oostmahorn is pas sinds 2006 een dorp. Daarvoor was het een buurtschap onder Anjum, maar de plaats werd steeds omvangrijker door de komst van een aantal recreatieparken. Het inwoneraantal bleef echter rond de 80 steken.
Aanval op de haven van Oostmahorn
De bevrijding van het noordoostelijke deel van Friesland gaat niet zonder slag of stoot. De Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) en Canadese troepen leveren, deels zij aan zij, forse gevechten.
Aanval op de haven van Oostmahorn
De bevrijding van het noordoostelijke deel van Friesland gaat niet zonder slag of stoot. De Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) en Canadese troepen leveren, deels zij aan zij, forse gevechten. Het zijn vooral in paniek vluchtende bezetters die gevechten en schietpartijen veroorzaken en over en weer slachtoffers eisen. Ook om de haven van Oostmahorn wordt flink slag geleverd.
De aandacht van de Canadese troepen richt zich na de bevrijding van Dokkum, Kollum en Dokkumer Nieuwe Zijlen op de haven van Oostmahorn. Het is de verbinding naar het eiland Schiermonnikoog dat onderdeel is van de Duitse verdedigingslinie de Atlantik wall. Deze loopt langs de kusten van Frankrijk tot aan Noorwegen. Op het waddeneiland is tijdens de oorlog een zware Duitse bezetting aanwezig.
Het dorp Oostmahorn wordt op zaterdag 14 april door de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) 'ontzet', nadat de Duitse Grenzschutz (grensbewaking) in stilte is vertrokken naar Schiermonnikoog. Een groep van ruim honderd vluchtende SS-ers en SD-ers en een tiental vrouwen steekt vanuit Groningen ondertussen bij Zoutkamp met drie boten de Lauwerszee over naar het eiland. Een aantal van hen zijn hooggeplaatste SD-ers van het beruchte Scholtenhuis in Groningen. Als de NBS ze vanuit de haven van Oostmahorn voorbij ziet varen wordt er over en weer geschoten.
De Duitse bezetting op Schiermonnikoog wil daarna wraak nemen. Het dorp en de haven van Oostmahorn worden op maandag 16 april vanaf het eiland twee uur lang onder vuur genomen. Een konvooi van drie Nederlandse boten vertrekt richting de haven met het doel om daar te landen. De hulp van het B-Squadron van de Royal Canadian Dragoons (1st Armoured Carrier Regiment) te Dokkum is inmiddels ingeroepen. De aanval wordt ternauwernood afgeslagen, maar twee Canadese militairen van een verkenningsgroep komen om het leven. Rond het dorp wordt een verdedigingslinie van schuttersputten en pantservoertuigen opgetrokken.
Verdere versterking wordt die dag vanuit Leeuwarden opgeroepen, waar de C-compagnie van de North Nova Scotia Highlanders richting de kuststrook worden gestuurd om te patrouilleren naar Duitse landingspogingen. Na een korte maar zware beschieting van de Canadezen als waarschuwing, wordt de volgende dag een bemiddelaar naar het eiland gestuurd. De hoogste SD-er in rang weigert overgave. Ze wachten op ontsnapping met een Schnell boot die hen op 3 mei naar het Duitse waddeneiland Borkum moet brengen. Dat blijkt tevergeefs, maar ondertussen houden ze het eiland bezet, ook na de algehele capitulatie voor heel Nederland op 5 mei.
Het duurt nog tot 11 juni voordat met twee boten, de MS Waddenzee en de MS Brakzand, de laatste bezetters van Schiermonnikoog worden afgevoerd naar de haven van Oostmahorn. Een kolonne van legertrucks volgepakt met krijgsgevangenen, verlaat onder bewaking van de geallieerden de haven. Vandaar gaan ze naar het krijgsgevangenkamp in Beerta (Groningen).
De bevrijding van Friesland 2
Op 18 april was het vasteland van Friesland bevrijd. In Groningen gingen de gevechten nog verder. De Waddeneilanden moesten nog langer wachten op de bevrijding.
De bevrijding van Friesland 2
Op 18 april was de hele provincie Friesland met uitzondering van de Waddeneilanden bevrijd. In vergelijking met andere provincies werd er in Friesland weinig gevochten. Over het algemeen waren de paar duizend Duitse troepen, die Friesland niet hadden kunnen ontvluchten, door de Canadezen relatief snel verslagen.
De commandant van de Royal Canadian Dragoons, Lieutenant Colonel Landell, prees de acties van het verzet door te stellen ´Friesland liberated herself´. Hoewel dat wellicht wat overtrokken was, versnelden de acties van het Friese verzet zonder meer de bevrijding. En het beperkte het aantal slachtoffers aan geallieerde kant.
Bij confrontaties met Duitse troepen en hun Nederlandse handlangers verloren zeker 31 verzetsmensen hun leven. Aan geallieerde kant sneuvelden tenminste elf Canadezen en één Fransman. Bij de gevechten en beschietingen vielen ook tientallen burgerslachtoffers. Het aantal slachtoffers aan Duitse kant is niet bekend, maar vermoedelijk liep dat aantal in de honderden. Met 320 vernielde en 4000 beschadigde woningen en 80 vernielde bruggen was Friesland materieel de minst beschadigde provincie van Nederland.
Veel Duitse militairen maakten zich uit de voeten in de richting van het westen van het land. Harlingen, Makkum en Lemmer werden verzamelplaatsen voor zich terugtrekkende Duitse troepen. Van daaruit probeerden ze per boot over het IJsselmeer of via de Afsluitdijk richting Noord-Holland te ontkomen. Ook de Waddeneilanden werden een toevluchtsoord voor collaborateurs en Duitse militairen. Hier liet de bevrijding langer op zich wachten.
Op Terschelling werden de laatste Duitse troepen op 29 mei ontwapend door een Brits artillerieregiment. Twee dagen later staken de Britten van Terschelling over naar Vlieland en was ook de bevrijding van dat eiland een feit. Ameland was op 3 juni bevrijd.
Op Schiermonnikoog had het personeel van het beruchte Scholtenhuis, het SD-hoofdkwartier in Groningen, zich gevestigd. Na hun vertrek op 31 mei vierde het eiland feest, ondanks de zeshonderd nog aanwezige bezettingstroepen. Pas op 11 juni vertrokken de laatste Duitse militairen van Schiermonnikoog en was Friesland helemaal vrij.
De meeste Canadese eenheden die Friesland hadden bevrijd, zetten na 18 april de strijd voort in Groningen en Noord-Duitsland. Hun oorlog eindigde op 8 mei 1945 toen de overgave van alle Duitse strijdkrachten van kracht werd.
Beschrijving
Het verhaal van de Bevrijding van West-Europa is een boek met vele hoofdstukken, waarvan sommige al voor het begin van de oorlog in 1939 beginnen en andere vaak pas jaren na het einde van het conflict in 1945 eindigen. Via de Liberation Route kom je meer te weten over de verhaallijnen, belangrijke militaire gebeurtenissen, persoonlijke verhalen en biografieën uit de tweede wereldoorlog in Europa. Kijk op www.liberationroute.com voor meer routes, fragmenten en verhalen.
- 63
- 14
- 64
- 25
- 41
- 46
- 13
- 76
- 11
- 97
- 85
- 62
- 52
- 70
- 37
- 15
- 48
- 42
- 82
- 82
- 64
- 45
- 40
-
Rondwandeling Dokkumer Nieuwe Zijlen en Engwierum
Rondwandeling Dokkumer Nieuwe Zijlen en Engwierum
(4.5 km)Engwierum -
Tijnje - Akkrum | Koningspad XL: etappe 5
Tijnje - Akkrum | Koningspad XL: etappe 5
(17.2 km)Tijnje -
Appelscha - Wateren - Vledder | Stellingenpad: etappe 1
Appelscha - Wateren - Vledder | Stellingenpad: etappe 1
(25.8 km)Appelscha -
Wandelroute It Wikelslân | Nationaal Park De Alde Feanen
Wandelroute It Wikelslân | Nationaal Park De Alde Feanen
(5.0 km)Earnewâld -
Boswachterspad Kollumeroord
Boswachterspad Kollumeroord
(10.0 km)Tussen Dokkumer Nieuwe Zijlen en Zoutkamp -
Natuur en cultuur rondom Feanwâlden en De Falom
Natuur en cultuur rondom Feanwâlden en De Falom
(14.6 km)Feanwâlden
